Özet
İslam tarihinin erken dönemlerinden itibaren birçok kez iktidar mücadelesi yaşandı.
Bu mücadelelerde yer alan taraflar, meşruiyetlerini ifade etmek için bir ideolojiye
ihtiyaç duymuşlardı ve bu ideolojilerin dini bir söylem içermesi gerekiyordu. Kısa
bir süre içerisinde gerçekleşen fetihlerin ardından genişleyen İslam coğrafyasında
birtakım sosyo-ekonomik sorunlar belirmeye başladı. Bu sorunlar dâhilinde kendilerini
mağdur hisseden gruplar seslerini duyurabilmek için iktidar mücadelelerine
iştirak etmeye başladılar. Hoşnutsuz olan kesimlerin büyük bir bölümü Arap olmayan
yeni Müslümanlardan oluşuyordu ve bunların büyük bir kısmı da İran kökenliydi.
Düalist bir evren tahayyülünü esas alan eski inançlarına dair alışkanlıklarını sürdürmeye
devam ettiler. Kuran ayetlerini ve erken dönem İslam tarihine ait hadiseleri
düalist bir bakış açısıyla yorumlamaya başladılar. İsyanlarını meşrulaştırma yolunda
düalist inanç örüntülerini içeren yeni söylemler inşa ettiler. Bunların arasında Kerbela
katliamının intikamına vurgu yapan söylem ön plana çıktı. Kerbela söylemi,
farklı zaman dilimleri içerisinde İslam coğrafyasının farklı bölgelerinde vuku bulmuş
birçok isyanın manifestosuna zemin oluşturdu. Bu türden bir söylem 16. yüzyıl
Anadolu’sunda da işlevsel hale geldi. Bu inceleme yazısında Safevî Devleti’nin 16.
yüzyılın ilk çeyreğinde yeniden yorumladığı Kerbela söyleminin işlevsel analizi hedeflenmiştir.
Bu hedef doğrultusunda sürecin üç temel safhasına; İslamiyet öncesi
döneme, erken dönem İslam tarihine ve 16. yüzyıl siyasi tarihin e odaklanılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Düalizm, İslam, Osmanlı-Safevî, 16. yy, ideoloji

Nasıl Atıf Yapılır

Ürkmez, Ertan. “İslam’ın Düalist Yorumu ve 16. Yüzyıl Anadolu’sunda İdeolojik Söylem Olarak Kullanımı”. Eklektik Sosyal Bilimler Dergisi 2, sy. 2 (Aralık 2024): 354-384.

Yazar : Ertan Ürkmez

ORCID : 0000-0002-0532-8238

DOI : 10.61150/eklektik.2024020206

Yayınlanma tarihi : 30.12.2024